به گزارش الماس، قلمکارسازی به چیت‌سازی و قلمکارساز به چیت‌ساز و همچنین حرفه و هنر قلمکاری به چیت‌سازی یا چیتگری مشهور بوده است، به گونه‌ای که هم اکنون چیت‌ساز یا قلمکاری و قلمکارنژاد نام خاندان بزرگی در اصفهان است که همچنان در عرصه هنر قلمکارسازی فعالیت دارند و پارچه‌های چاپ قلمکار با کیفیت و متنوعی را تولید و عرضه می‌دارند.
قلمکارسازی یکی از صنایع دستی اصفهان است که قرنها در اوج شهرت بود و از دوره مغولها در کشور ایران مرسوم شده است، در آن دوره به منظور جلب نظر خوانین مغول ایرانیان، دست به ابتکاراتی زدند که از جمله اختراع نقاشی روی پارچه یا پارچه های قلمکار بود، بعد این صنعت در زمان صفویه توسعه و گسترش بیشتری پیدا کرد.
عمر این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصر قاجاریه بتدریج از رونق آن کاسته شد، در زمان سلطنت شاه عباس کبیر این نوع از صنایع دستی اصفهان رونق به سزایی یافت، در زمان سلطنت رضا شاه با امتیازات خاصی که برای صنعتگران و ارباب به خصوص صنعتگران قلمکار فراهم شد بار دیگر صنعت قلمکاری که از صنایع دستی اصفهان است، رونق گذشته خود را بدست آورد.
*چوب گلابی و زالزالک مورد استفاده در قلمکاری
علی رادمهر در گفت‌وگو با خبرنگار الماس در خصوص چگونگی انتقال طرح بر روی پارچه اظهار کرد: نقوش به‌وسیله مهر چوبى بر روى پارچه منتقل مى‌شود، به کلیشه یا مهرى که نقش روى آن زده مى‌شود، قالب می گویند.
سرپرست کارگاه قلمکارسازی عنوان کرد: استاد کاران قدیمی بهترین چوب را برای تراش قالبهایشان، چوب‌های گلابی و زالزالک تشخیص داده‌اند که معمولاً چوب زالزالک را برای قالب‌های ریز استفاده می کردند، این روش اکنون نیز ادامه دارد، علاوه بر آن چوب گلابى مقاوم و سخت است و تغییر فرم نمى‌دهد.
رادمهر بیان کرد: قالب تراشی یکی از هنرهای ظریف و بسیار مهم و قدیمی اصفهان است که از استادان این فن، فعلاً به جز عده معدودی باقی نمانده اند، هر چه نقش‌ها در یک قالب درشت‌تر باشند کار تراش آسان تر و هر چه نقوش ریزتر باشند به همان نسبت کار تراش مشکل تر می شود، قالب ساز نقش دلخواهش را روی قالب بر می گرداند و بعد به حکاکی آن نقش می پردازد.
وی افزود: تمام رنگ هایی که در ساختن پارچه‌های قلم کار بکار برده می شود، رنگ های گیاهی است، در کارگاه قلم کاری، استاد رنگساز است که رنگ ها را می سازد، در رابطه با رنگ های اینکار باید گفت در ساختن قلمکار اغلب از دو رنگ مشکی و قرمز استفاده می شود.
علی رادمهر ادامه داد: برای ساختن رنگ مشکی از موادی مانند کتیرا، اکسید، آهن، زاج سیاه و روغن کرچک و برای ساختن رنگ قرمز از موادی مانند گل سرخ، روغن کنجد، زاج سفید و کتیرا استفاده می شود گاهی هم برحسب مورد رنگ های ترکیبی مانند آبی یا نیلی، سبز زرد و قهوه‌ای به کار می‌برند.
این هنرمند تصریح کرد: روش انجام کار به این گونه است که سطح قالب را با رنگ می پوشانند و بعد آن را روی پارچه ای قرار می دهد و با دست ضربه محکمی به روی قالب میزند، در هر کارگاه، هر قالب زن یک رنگ را نقش می زند و برای رنگ بعدی پارچه را به نفر کنار خود می دهد.
رادمهر گفت: ابتدا قالب‌ها را با رنگ مشکى روى پارچه مى‌زنند تا طرح اصلى مشخص شود سپس قالب‌هاى دیگر را که هر یک داراى یک رنگ است، روى پارچه مى‌زنند این کار آنقدر ادامه پیدا میکند تا رنگ ها تکمیل شود، همین که تمام نقش ها و رنگ های دلخواه به این ترتیب روی پارچه سفید منتقل شد، کار نقش زنی به پایان می رسد.
*رکود به بازار قلمکاری هم رسیده است
وی در رابطه با بازار فروش این هنر در اصفهان اذعان کرد: بازار فروش قلمکارسازی نسبت به دیگر هنرهای صنایع دستی بهتر است، تا چند سال اخیر بازار روبراه و خوبی را می گذراندیم ولی رکود بازار روی کار ما نیز تاثیر گذار بود و ما نیز متحمل خسارت رکود شدیم، هر سال نزدیک به عید فروش خوبی داشتیم ولی دوسال اخیر محدودیت های کرونایی مانع از این کار شد.
وی بیان داشت: از آنجایی که گفته شده تعطیلی اصناف در کار نیست امیدوارم امسال شب عید فروش خوبی هم برای من هم برای دیگر هنرمندان رخ دهد و پس از دو سال رکود شدید کمی جان بگیریم، ناگفته نماند این چند روزی که آب زاینده رود باز بود، توریست های زیادی را در بازار داشتیم که مشغول به خرید نیز بودند، امیدوارم تعطیلات عید نیز به همین روال باشد.
علی رادمهر در رابطه با وضعیت صادرات این هنر توضیح داد: صادرات در کار ما بسیار زیاد و سودش نیز خوب بود، اما نمی دانم چه شد که یکباره بازار صادرات این هنر به شدت کم شد و کشورها خواهانش نشدند، این هنر تقریبا به تمامی کشورهای آسیا صادر می شد اما دو سال است که به کل، صادرات خارج از کشور نداریم و تنها به استان های داخل کشور اجناسمان را صادر می کنیم.
سرپرست کارگاه قلمکارسازی در پایان خاطرنشان کرد: اصفهان پایتخت صنایع دستی است، تمام مسئولان و مردم شهر باید روی این موضوع حساسیت نشان دهند، زاینده رود توریست های زیادی را به سمت خود می کشاند اما چند سالی است که خشکیده، ما باید با حمایت همه جانبه از صنایع دستی توریست را به سمت صنایع دستی و آثار باستانی که داریم سوق دهیم نه اینکه با خشک شدن زاینده رود اجازه دهیم صنایع دستی نیز خشکیده و از بین برود.
