به گزارش الماس، هنر ایرانی با آثار معماری کهن و صنایع دستی بی نظیر در جهان حکایت از ذوق سرشار این مردم دارد و در این میان فرش دستبافت ایران، هنری با تنوع در سبک های آن در دنیا شناخته شده است و در این بین فرش بافت خطه کویر نایین، گل کاری بیابان های خشک را در ذهن خود با سرپنجه های پر مهرش گره در گره می بافند و دامنی از گل بوته پهن می کند.
سال ها پیش صدای دفتین، کوبیدن قالی صدای تولید بود که در هر خانه با صدای امید در هم آمیخته می شد و باری از اقتصاد خانواده بر می داشت؛ امروز اما چی بی رحمانه آن همه ظرافت مورد بی مهری قرار گرفته است و مسولان دست اندر کار دست روی دست گذاشته اند، تا به اجبار شاهد کنار گذاشتن و کمرنگ تر شدن آن هنر باشیم.
در این رابطه الماس خبر با حضور فاطمه امینی سرپرست کارگاه قالی و بافنده، خانم طیبه رفیعی بافنده خانگی و خانم فاطمه توکلی بافنده خانگی میز گردی برگذار کرده است که در ادامه می خوانید:
* نحوه آشنایی با این هنر و حرفه چگونه بوده است؟
امینی: ما دار قالی در خانه داشتیم واز نوجوانی و با این هنر آشنا شده ام وحدود ۳۰ سال است در این زمینه فعالیت دارم.
توکلی: من در سن خیلی کم، این کار و هنر را فرا گرفتم از خانم همسایه که خود از بهترین قالی بافان آن روز بود و از همان دوره همواره در خانه دار قالی داشتم و به یاد دارم وقتی استاد کار برای زدن دار قالی به خانه ما آمده بود با دیدن من تردید داشت که در این سن کم می توانم کار درست انجام دهم که با ذوق و شوق و پشت کاری که داشتم کارم مورد تایید استاد قرار گرفت در کنار خانه داری و تربیت فرزندان به این کار مشغول هستم و این کار از نظر اقتصادی نقش زیادی در گذشته در زندگی من ایفا کرده است.
رفیعی: در اغلب خانه ها دار قالی، مونس و همدمی بود که تار پودش با تار پود، رنج و شادی اهل خانه گره می خورد و نقش ها و گل بوته هایش با خنده ها و شیطنت های کودکان شکل می گرفت من از کودکی و قبل از ۶ سالگی شروع به بافت قالی کردم، نحوه آشنایی من با این هنر بواسطه آموزش من توسط همسایه دیوار به دیوار مادرم بود که به جهت پر کردن اوقات فراغت به منزل وی رفته، قالی بافی را آموختم و مدتی پس از آموزش، در سن ۷ سالگی به صورت کارمزدی برای وی کار می کردم.
*ابزار کار در این حرفه چیست؟
امینی: لوازم مورد نیاز شامل کرک و پشم، نخ، و ابریشم و قیچی و دف، دار در ابعاد مختلف است و این ابزار برای همه دارها جز نیاز های اولیه است و داشتن یک محل و مکان با روشنایی و تهویه مناسب برای کارگاه امر ضروری است.
رفیعی: ابزار کارم شامل یک دار قالی چوبی قدیمی، قلاب بافت، سیخ پودکشی، قیچی و شانه یا دفه فرش است تا چند سال پیش که مادرم در قید حیات بود با همدیگر قالی می بافتیم اما اکنون تنها می بافم.
توکلی: وسایل اولیه مشترک است البته کیفیت ها مختلف است دار قالی من جز یکی از وسایل زندگی ماست و در همان محلی که زندگی می کنیم کنار اتاق با این هنر خو گرفته ایم.
*میزان استقبال از این هنر چگونه است؟
فاطمه امینی: سالهاست در کارگاه نسبتا کوچک خود مشغول فعالیت هستم اغلب بافنده ها خانم های میانسال هستند که به صورت پاره وقت در کارگاه فعالیت دارند و کمتر زنان و دختران جوان از آن استقبال می کنند، این دسته از خانم ها در کنار هم برای سرگرمی و کسب درآمد به بافتن قالی می پردازند حتی بافنده ۶۰ ساله هم برای امرار معاش خود جزء یکی از بافنده های کارگاه است.
فاطمه توکلی: در گذشته در بیشتر خانه ها یک دار قالی برپا بود و چون اغلب زنان در کنار امور خانداری و تربیت فرزندان این کار را انجام می دادند و برای بافت یک قالی محدودیت زمانی هم نداشتند فشار چندانی به بافنده وارد نمی شد و در نهایت از در آمدی برخوردار بودند و حتی نوجوانان هم در کنار تحصیل مشارکت داشتند که این امر تقریبا رو به فراموشی رفته و با مشکلاتی نظیر مستاجر بودن خانواده و کوچک بودن خانه و یا اینکه سر و صدای ناشی از قالی بافی با دارهای بزرگ ممکن است خوشایند همسایه نباشد و مشکلاتی است که بعضی از بافنده های خانگی از این کار صرف نظر می کنند، در این شرایط بافت تابلو فرش گزینه ای خوبی است که علاقه مندان به این هنر جایگزین کنند.
*درآمد و هزینه های آن چگونه است؟
امینی: هزینه زیادی برای یک دار قالی نیاز است مواد اولیه قیمتی سر سام آور دارد و از طرفی قیمت فروش آن جواب گوی هزینه های آن نیست. که در نهایت با توجه به تحریم ها و عدم صادرات سود چندانی نصیب بافنده نمی شود و اغلب بافندگان از این کار منصرف شده اند و تعدادی هم از وسایل بی کیفیت استفاده می کنند، قیمت ابریشم مرغوب با تقلبی تا سه برابر تفاوت قیمت دارد نخ و پشم مرغوب هم که قیمت بالایی دارد که بعضی بافندگان از ابریشم نا مرغوب و تقلبی و از نخ های باکیفیت پایین برای به صرفه بودن استفاده می کنند و این بزرگترین صدمه ای بود که به فرش نایین وارد شد و می شود.
توکلی: با اینکه هزینه اولیه زیاد است و سود حاصل برای سرمایه گزاران در شرایط فعلی به صرفه نیست اما برای هنر و کار در منزل خوب است که با نگاه هنری و سرگرمی ودر نهایت از سودی هم برخوردار می شویم.
رفیعی: از آنجایی که علاوه بر قالی بافی، می بایست به امور منزل رسیدگی کرده و برای فرزندانم نیز مادری کنم آنگونه که باید و شاید از قالی بافی درآمد کسب نمی کنم.
هرگاه قالی تکمیل شد به یکی از قالی فروشان که چند سالی است با او کار می کنم، فروخته و اینگونه کمک خرج خانه می شوم قبلا که مادرم بود بهتر و سریع تر قالی را تکمیل می کردیم.
*حمایت و نظارت بر کار بافندگان فرش دستبافت چگونه است؟
توکلی: توسعه صادرات در زمینه فرش دستبافت و تابلو فرش می تواند اشتغال زایی در چند مورد، پرداختگر، چله کشی، قاب ساز و.. داشته باشد و شایسته است؛ مسئولان در این امر تلاش کنند تا صادرات به وضع مطلوبی برسد؛ بیمه قالی بافان نیز یکی دیگر از حمایت هاست که می تواند با کم و کیف بهتر انجام شود.
امینی: هیچ نظارتی هم از جایی برای جلو گیری از بافت فرش با کیفیت پایین وجود ندارد و آوازه چهره جهانی فرش نایین با این ناجوانمردی ها به مخاطره افتاده است و همچنین در جریان تحریم های بیشتری که بوجود آمد وصادرات فرش را به رکود کشاند رونق این کسب وکار هم تا حدود زیادی از این بابت آسیب دید و بازار داخلی هم به شرایط اقتصادی که مردم دارنداستقبال چندانی ندارد
در مورد کار با کیفیت، چون انجام کار مرغوب و با کیفیت زمانبر و هزینه بیشتر می برد و در نهایت هم بیشتر خریداران در بافت باکفیت از بافت باکیفیت پایین دقت نمیکنند و قیمت یکسانی پرداخت می کنند، این امر موجب بافت گره های باکیفت پایین شده است که نامرغوبی فرش را در پی دارد.
احداث کارگاه های قالی بافی کوچک در محله های شهر این ویژگی را دارد که مسئله رفت و آمد آسان تر است نسبت به اینکه کارگاهی بزرگ فقط در یک منطقه شهر احداث شود چون اغلب زنان خانه دار شرکت کنندگان در این کار هستند و صرفه جویی در وقت بیشتر احساس می شود و نزدیک بودن به خانه برایشان خیلی مهم است.
چند سال گذشته طرح بیمه زنان قالی باف خانگی اجرا شد و کسانی که در خانه مشغول کار بودند با پرداخت مبلغی خود را بیمه کردند که بعضی افراد به دلیل دیرکرد در پرداخت بیمه آن ها قطع شد و دوباره نتوانستند بیمه خود را ادامه دهند که من هم یکی از همین افراد است و هر سال از طرف مسئولان مربوطه قول اجرای دوباره بیمه برای این افراد داده می شود اما تا به حال کاری صورت نگرفته است،
برای وام قالی بافی درخواست دادم و با دوندگی های زیاد وام دریافت کردم اینگونه حمایت ها به نفع بافنده و هنر فرش دستباف است.
رفیعی: چند سال پیش طرح حمایت از مشاغ خانگی و بحث بیمه مطرح شد و تعدادی از بافندگان فرش تحت پوشش بیمه قرار گرفتند،طرح خوبی بود به خصوص برای زنان خانه دار که در خانه مشغول بافت قالی هستند اما این طرح دیگر افراد جدید را زیر پوشش بیمه قرار نمی دهد حمایتی که در این حوزه برای من انجام گرفته، بیمه قالی بافی بود و هنوز آن را پرداخت می کنیم ولی در این زمینه کمی سخت می گیرند و بابت دیرکرد در پرداخت بیمه همیشه استرس داریم چرا که سریعاً برای قطع کردنش اقدام می کنند
به نظرم شرایط بیمه برای قالی بافی بسیار سخت گیرانه است، بیمه تعدادی از قالی بافان را به دلایلی که منطقی نبود قطع کردندبیمه من نیز مدتی قطع شد که با تلاش زیاد توانستم دوباره بیمه شوم و همیشه بابت دیرشدن در پرداخت بیمه استرس دارم که نکند دوباره قطع شود.
علاوه بر بیمه، برای وام قالی بافی ثبت نام کردم و پس از دوندگی های بسیار زیاد و صرف وقت فراوان، توانستم ۱۵ میلیون تومان وام چهار درصد دریافت کنم.
*خریداران و مصرف کنندگان فرش چه کسانی هستند؟
توکلی: فرش دستبافت روزگاری نه چندان دور یکی از منبع درآمد خانواده ها در منطقه نایین و شهرها و روستاهای اطراف بود و خانواده های زیادی از این طریق امرار معاش می کردند چون عمده فرش دستبافت با کیفیت خوب، در جهان هم طرفداران زیادی داشت استفاده از رنگ های طبیعی با جلا و درخشش خود و پشم و کرک و ابریشم یک هنر ویژه ای بود که صادرات خوبی داشت و برای خریداران داخلی هم یک کالای با صرفه اقتصادی به جهت دوام وکیفیت و زیبایی محسوب می شد و من بابت فروش فرشی که می بافتم سود خوبی بدست می آوردم اما در شرایط کنونی صرفه اقتصادی چندانی ندارد.
امینی: تولیدات فرش در کارگاه این خصوصیت را دارد که به صورت جفت، جفت فرش بافته می شود و از طرفی هم استاد کار نظارت بیشتری بر روند کار دارد اما خریداران چندانی بواسطه تحریم وکاهش صادرات وجود ندارد مردم هم که با این اوضع اقتصادی توان خرید ندارند
در مواردی مشتری فرش، نقشه مورد نظر و ابعاد فرش را سفارش می دهد که در اینگونه موارد وسایل مورد نیاز را تهیه و دستمزد بافت را مرحله به مرحله پرداخت می کند و بافنده فقط دستمزد دریافت می کند و با اتمام فرش که در آن معمولا باید با حداقل زمان ممکن فرش را تحویل دهند، سودی ندارد اما هنگامی که خود بافنده سرمایه گذار است بعد از اتمام کار بسته به ابعاد و نوع نقشه باید مشتری مناسب پیدا کند که با توجه به موقعیت بازار سود متفاوتی کسب می کند که بهتر است در انتخاب نوع نقشه و طرح و رنگ زمینه فرش دقت کند که بازار آن روز کدام طرح را بهتر می پسندد و سود بیشتری داشته باشد.
رفیعی: فرش هایم را اغلب واسطه ها خریداری می کنند و کمتر پیش می آید که مصرف کننده از من خرید داشته باشد.
انتهای پیام/
